In de dagelijkse aaneenschakeling van onbeduidende beslommeringen is het belangrijk om regelmatig wat relativering aan te brengen. Je merkt vanzelf wanneer dat moment is aangebroken: boosheid wanneer je met schone sokken op de natte badkamervloer bent gaan staan, irritatie bij de bakker omdat de laatste tijgerpistolet voor je neus wordt weggekaapt, slaand op je dashboard in de file op de A2, etcetera. Dan is het zinvol om met enige afstand naar je eigen geploeter te kunnen kijken.
Mocht je niet weten hoe, dan kan ik je aanraden om het boek ‘Sapiens’ van Yuval Noah Harari te lezen. Het is een wervelende vertelling over de geschiedenis van de mensheid, en beantwoordt de vraag waarom van alle diersoorten juist de mens zo ver gekomen is. Ooit op een onbeduidende plaats in de middenmoot van de voedselketen is de mens opgeklommen tot de top, waar het alles overheerst wat leeft. Ondanks de wetenschappelijke inhoud leest het als een avonturenroman, een heldenverhaal met voorlopig onbekende afloop, maar je vreest het ergste voor het einde. Harari stelt dat we goden zijn die kunnen besluiten over leven en dood, over het klimaat, over de atoombom, maar we blijven menselijk: “Bestaat er iets gevaarlijkers dan ontevreden, onverantwoordelijke goden die niet weten wat ze willen?”
In het boek betoogt Harari onder andere dat er drie zaken zijn die de mensheid hebben geholpen in haar enorme vooruitgang: wereldrijken, geld en religie. Rijdend door Sicilië zijn die drie zaken alomtegenwoordig, het is een reis door de geschiedenis. We bekijken de rotswoningen van Pantalica, Griekse tempelcomplexen, bezoeken een Romeins fort voorzien van Arabische mozaïeken, er staan Normandische kastelen op de bergtoppen en talloze middeleeuwse kerken in de dorpen. De heersers van de afgelopen 3000 jaar hebben allemaal hun sporen achtergelaten, wat dan weer niet heeft geleid tot overvloedige rijkdom: veel dorpen in het binnenland zijn arm of volledig verlaten.
Er is slechts één dame op Sicilië die ongemoeid is gelaten in deze geschiedenis; de Etna. Als koningin van het eiland zit zij onverstoorbaar op haar troon, stoom uit haar oren en nonchalant as uitstrooiend over de schone was van de Sicilianen. Het is een indrukwekkende verschijning, de kegelvormige berg met vele kraters op de top. Één van de meest actieve vulkanen ter wereld - en dat hebben we geweten.
Wanneer we ‘s avonds voor het slapen nog even op het strand lopen kijken we omhoog. Het is alsof iemand de hemel in de fik heeft gestoken. Etna barst uit! De berg zelf is niet te zien, een rode gloed flakkert op tussen de sterren wanneer een nieuwe hoeveelheid lava de lucht in wordt gevuurd. We staan samen te kijken naar dit ontzagwekkende spektakel, adrenaline giert door ons lichaam. Het is een schitterende show, maar tegelijkertijd voelt het ook ongemakkelijk. Want stonden wij twee nachten hiervoor niet op de flanken van deze berg, op 2000 meter hoogte in de snijdende wind en vrieskou. Met de verwarming aan en een kopje thee met een koekje, kijkend uit het raam naar de lichtjes van Catania ver onder ons? Vreemd toch, hoe de wereld vol gevaar zit en je desondanks denkt veilig te zijn.
En misschien is dat ook wel waar de fascinatie voor zo’n uitbarsting vandaan komt. De realisatie dat je onderdeel bent van iets dat groter is dan jijzelf, waar je geen invloed op hebt en wat de schijnveiligheid doorbreekt. Je voelt weer even dat je leeft, omdat je er aan wordt herinnerd dat het leven gevaarlijk en eindig is. Het stemt nederig, en het geeft ook een bepaalde rust: de natuur laat even weten dat je helemaal nergens over kunt beschikken. En we hebben het ook niet in de hand, zo stelt Harari: de mensheid danst op de vulkaan. Het boek doet iets vreemds met je perspectief: in plaats van de wereld te bekijken vanuit jezelf, waarin jij altijd het middelpunt bent, bekijk je de mensheid als geheel, waarin je een irrelevante rol speelt.
Dus, mocht je naast die tijgerpistolet grijpen en staan te zwelgen in zinloos zelfmedelijden: lees dat boek. Of, wat heldhaftiger: ga naar de Etna en wacht tot ze uitbarst. Het is een hallucinante ervaring, en van je natte sokken ben je ook direct af.
