‘De Poolse koning Wladyslaw Il Jagiello wordt gezien als grondlegger van het hedendaagse Polen en is de meest mythische koning in de geschiedenis van ons land. In 1410 heeft hij uitgerust onder een eikenboom tijdens de Slag om Grunwald, die hij later won. Als eerbetoon aan de man is de eik naar hem vernoemd: The Jagiello Oak. Naast deze eik staan we nu.’
Aldus onze gids, terwijl ik ademloos kijk naar een met mos begroeide berg hout. Deze gids is er een van de zeldzame soort: hij verschaft geen informatie, hij transporteert je met zijn verhalen naar een parallel universum, opent je ogen voor een wereld waarvan je het bestaan tot voor kort niet wist, maar nu alles over wilt weten. Ik heb het één keer eerder meegemaakt in een observatorium in Chili. Die man maakte de oneindigheid van het heelal zó sprekend duidelijk dat de nietigheid van mijn eigen bestaan als een mokerslag aankwam. Dagenlang heb ik doelloos de zin van het leven teruggezocht, tot ik naar de winkel moest om nieuwe slippers te kopen. Het zijn de volwassen dagelijkse taken die je toch weer een gevoel van beheersing geven.
De Poolse gids vertelt ons alles over de plaats waar deze boom ligt: het Woud van Bialowiesza, het enige oerbos van Europa. Dit is al een ander universum op zich: nog nooit is hier sprake geweest van menselijke invloed. Al duizenden jaren gaat de natuur hier haar gang zonder houtkap, bosbranden of wandelpaden voorzien van informatiebordjes en pannenkoekenhuizen. Dit is uniek: nergens anders in Europa is dit het geval. Ieder bos, iedere boom die je ziet is neergezet door mensen of is daar in de afgelopen paar eeuwen gegroeid nadat de oorspronkelijke natuur is verwijderd. In Bialowiesza staan Europese bizons te grazen tussen reusachtige 400 jaar oude bomen, en blijft alles, dood en levend, staan of liggen tot het weer is opgenomen in een andere plant of ander dier.
Waar ik een bos normaal gesproken zie als een verzameling bomen - waar ik mij, eerlijk gezegd, in andere gevallen niet bovenmatig voor interesseer - schetst deze gids een gigantisch wezen, bestaand uit vogels, wolven, mossen, frambozenplantjes, populieren, bacteriën, schimmels en talloze andere organen, waarbij ieder onderdeel essentieel is voor het voortbestaan van de ander en dus het bos als geheel. Altijd blijft alles in balans door een meesterlijke combinatie van overlevingsstrategieën en variaties in genenpakketjes. Altijd - behalve als de mens zich er mee gaat bemoeien.
Het feit dat dit bos al honderden jaren ongemoeid is gelaten, is te danken aan Jagiello: hij verklaarde het zijn privédomein en verbood dat iemand er nog een voet op zette. Dit is tot op de dag van vandaag het geval, en het is dus ook om die reden dat ‘zijn’ boom er nog altijd ligt. Al tientallen jaren dood vervult deze 5 meter brede eik na 700 jaar aanwezigheid nog altijd een belangrijke functie als schuilplaats, broedplaats en voedingsbron van stikstof en zuurstof voor talloze andere levens - inclusief dat van ons.
Je leest er wel eens over en het komt voor in natuurdocumentaires: het leven op aarde als één geheel, waarbij de mens zich moet opstellen als onderdeel van de natuur, niet als overheerser. Ik bedank de gids voor het invoelbaar maken van die wijsheid, en bedenkend hoe ik deze kennis ga omzetten in een bescheiden en duurzame manier van leven stappen we in de bus. Schakelend naar de 5e versnelling kijk ik in de spiegel. De monumentale bomen van Bielowiesza zijn nog net te zien door de zwarte dieseldampen terwijl we richting het zuiden rijden, de bosbranden van Griekenland tegemoet. Geopende ogen geven toegang tot veel moois, maar de lelijkheid wordt er ook zo zichtbaar van. Snel sluiten maar weer. Moesten we nog naar de winkel voor een dingetje?
